De Standaard

De monnik die mensen wilde verlossen van stress en van oorlog

Pieter Van Maele - Maandag 24 januari 2022 om 3.25 uur
bron deStandaard

Als zenboeddhistische monnik liet hij de wereld kennismaken met zijn concept mindfulness. Al predikte hij bovenal dat een boeddhist ook een activist mag zijn. ‘Mediteren betekent bewustwording, niet alleen van jezelf, maar ook van de wereld.’

Tijdens de oorlog in Vietnam deelde Thich voedsel uit aan slachtoffers in beide kampen. ‘Wanneer er bommen vallen op mensen, kun je niet in het klooster blijven.’ 

Rondwandelen doe je het best ‘alsof je de aarde kust met je voeten’. En thee drink je het best zeer traag en met eerbied, ‘alsof hij de as is waar de aarde rond draait’. Het zijn maar enkele van de wijsheden die Thich Nhat Hanh formuleerde in zijn tientallen boeken en tijdens zijn talloze publieke verschijningen, waar hij steevast sprak met zachte stem.

Voorbestemd om miljoenen volgelingen te inspireren, leek Thich Nhat Hanh nochtans niet. Thich, in 1926 geboren als Nguyen Xuan Bao in wat toen nog Frans Indochina was, raakte al als kind in de ban van het boeddhisme. Op 16-jarige leeftijd trad hij toe tot een boeddhistisch klooster in de Centraal-Vietnamese stad Hue, in 1951 werd hij er tot monnik gewijd.

Al tijdens dat prille begin van zijn monnikenbestaan ontwikkelde Thich zijn concept van ­‘geëngageerd boeddhisme’. 

Al tijdens dat prille begin ontwikkelde hij zijn concept van ­‘geëngageerd boeddhisme’. Hij zag het als een mogelijke oplossing voor het oorlogsgeweld in Vietnam, dat het land steeds verder uiteendreef in twee strijdende kampen. Onder ‘geëngageerd boeddhisme’ verstond hij dat de boeddhistische waarden gebruikt moesten worden om actief menslievendheid te promoten in het onderwijs en de politiek. Een idee dat niet populair bleek bij de traditionele boeddhistische monniken, die zich gewoonlijk buiten het openbare leven houden en hun geloof in kloosters beoefenen.

"Thich hoort voor mij in hetzelfde rijtje thuis als Martin Luther King en de dalai lama"
Steven Laureys Neuroloog, onderzocht de effecten van meditatie

‘Thich was een van de eersten die aantoonden dat boeddhisme en mediteren niet hoeven te betekenen dat je passief blijft, dat je je zomaar laat doen’, zegt neuroloog Steven Laureys, die onderzoek deed naar en publiceerde over meditatie. ‘Hij ging net heel ­bewust tot actie over, om zaken als vrede en dierenwelzijn te promoten. Daardoor heeft hij een enorme impact gehad.’

Verbannen uit Vietnam

Na studies theologie in het Amerikaanse Princeton en een kortstondige baan als docent boeddhisme aan de Columbia University begin jaren 60, keerde Thich in 1964 naar zijn geboorteland ­terug. Terwijl de oorlog in Vietnam steeds meer levens eiste, richtte hij een organisatie op die uiteindelijk tienduizend vrijwilligers telde en overal in het land scholen en ziekenhuizen herstelde die door het oorlogsgeweld ­waren verwoest.

Zelfs tijdens vuurgevechten was hij aan het front aanwezig om voedsel uit te delen aan oorlogsslachtoffers, zonder kamp te kiezen. Zowel aanhangers van het communistische noorden als van het door de VS gesteunde zuiden hielp hij. ‘Wanneer er bommen vallen op mensen, kun je niet in het klooster blijven’, zei hij daarover in 2010 tegen de Los Angeles Times. ‘Mediteren betekent dat je je bewust wordt van wat gebeurt, niet alleen bij jezelf, maar ook van alles om je heen.’

"Thee drink je het best zeer traag en met eerbied,
alsof hij de as is waarrond de aarde draait"
Thich Nhat Hanh Zenboeddhistische monnik

Dat hij geen kant koos in het conflict, kon niet beletten dat de regering van toenmalig Zuid-Vietnam hem in 1966 verbood terug naar huis te gaan na een trip naar de Verenigde Staten. Tijdens die reis had hij zich kritisch uit­gelaten over de rol van Amerika in de oorlog, wat Martin ­Luther King er een jaar later toe leidde Thich te nomineren voor de Nobelprijs voor de vrede.

Monotasken

Het einde van de Vietnamoorlog betekende niet dat Thich terug welkom was in zijn land. Vanwege zijn pacifisme en zijn associatie met de VS werd hij door Vietnam als persona non grata gezien.

Hij vestigde zich daarom in Frankrijk, waar hij ten oosten van Bordeaux de kloostergemeenschap Plum Village stichtte. Vandaar richtte hij zijn spirituele werk voornamelijk op het Westen. Vooral de introductie van de term mindfulness maakte hem ­bekend. ‘Het is op zich een hele simpele gedachte. Ze houdt in dat je je volledig richt op het hier en nu, op dat ene ding dat je op een bepaald moment aan het doen bent’, legt Laureys uit. ‘In plaats van multitasken, pleitte hij voor monotasken. Als je wandelt, wandel dan. Als je eet, eet. Doe één ding per keer. Met die simpele ­gedachte heeft Thich een volledige boeddhistische traditie gepopulariseerd en toegankelijk gemaakt voor miljoenen mensen. Samen met zijn pleidooi voor ­pacifisme en zijn decennialange verbanning hoort hij voor mij in hetzelfde rijtje thuis als Martin Luther King en de dalai lama.’

Thich is zaterdag overleden op ­95-jarige leeftijd, omringd door een grote schare volgelingen. 

Uiteindelijk kreeg Thich pas in 2005 de toestemming om Vietnam nog eens te bezoeken. Hij werd er door duizenden volgelingen onthaald als een held. ­Laureys: ‘Het gevaar van een personencultus lag om de hoek, maar in die val is hij nooit ­getrapt. Voorbeelden van excessen zijn er niet. Zijn eigen leven is altijd het grootste voorbeeld van zijn boodschap geweest. Net daardoor kon hij zoveel anderen blijven inspireren.’

Thich sprak zeven talen, tot hij na een beroerte in 2014 alleen nog kon communiceren met ­gebaren. Vier jaar geleden verhuisde hij in alle stilte terug naar Hue, waar het allemaal begonnen is. Zijn Franse kloostergemeenschap Plum Village meldt dat hij daar zaterdag is overleden op ­95-jarige leeftijd, omringd door een grote schare volgelingen.