Stilte in het hart van de actie

Na een mooie herfstwandeling samen met een vriendin, ontmoet ik Françoise later op de dag via Zoom. De thee is heet en het gesprekonderwerp hartverwarmend, n.l. Françoise haar herinneringen aan Thây.

Streven naar vrede

Françoise komt oorspronkelijk uit Frankrijk, maar woont al 40 jaar in Nederland. Zij is katholiek opgevoed. Ze was actief in jeugdgroepen van de kerk en ging iedere zondag naar de mis. Hoe fijn zij de kerk en de mis ook vond, toch miste zij binnen dit ritueel ruimte voor bezinning en stilte. Zij ging hiernaar op zoek en kwam uiteindelijk terecht bij Taizé, waar de beoefening van stilte een belangrijke rol speelt. Nadat zij, vanwege de liefde, in Nederland was terechtgekomen, ging zij werken voor de International Fellowship of Reconcilliation (IFOR). Bij het IFOR werkte Jim Forest die het werk van Thây steunde tijdens de vredesonderhandelingen tussen Noord en Zuid Vietnam in Parijs in de jaren ’70. Thây trachtte het Boeddhistisch perspectief bij deze onderhandelingen over het voetlicht te krijgen.

Peace is every step
-Thich Nhat Hanh-

Meerdere vredesbewegingen, zoals de Quakers en MIR (Mouvement International de la Réconciliation -- IFOR in Frankrijk) waren daarmee actief in Parijs en IFOR hielpen Thây met het organiseren van gesprekken en conferenties.

Plum Village

Jim Forest was in 1983 naar in Plum Village geweest en was hier erg enthousiast over. Dit prikkelde Françoise haar nieuwsgierigheid en zij besloot zelf ook eens te gaan kijken. Het werd een bezoek van een drie à vier dagen en het beviel goed. Plum Village was in die tijd nog niet het retraite centrum zoals we dat nu kennen. Lower Hamlet was een boerderij waar een lid van de Orde van Interzijn groente verbouwde voor Aziatische restaurants in Bordeaux. Upper Hamlet was in de zomer een maand open als toevluchtsoord voor vooral Vietnamese mensen. Hier konden zij zich (opnieuw) verbinden met de (spirituele) tradities van hun land van herkomst of het land van hun ouders. Thây had ook toen al een open oog voor de behoeften van jongeren en er werden les in het Vietnamees gegeven voor de kinderen, die met elkaar vaak alleen maar via het Vietnamees konden communiceren, want ze kwamen uit alle vier de windstreken. De kinderen leerden liederen en dansen en er werden activiteiten georganiseerd zodat de kinderen konden laten zien wat ze hadden geleerd. Toentertijd was er voor de volwassenen geen vast programma en Françoise herinnerd zich vooral de traditionele festiviteiten zoals het Full Moon Festival.

Peace begins with your lovely smile
-Thich Nhat Hanh-

Het was een kleine woongemeenschap waarin Françoise terecht kwam. Zo’n 50 a 60 mensen verbleven in Upper Hamlet en Thây bewoog zich makkelijk en vrij tussen hen in. Hij schoof aan, aan tafel en na de eerste stille eetperiode werd het over alles gepraat. Het eten was Vietnamees en Thây vond gefermenteerde tofu lekker en hoopte dat de westerlingen die te gast waren het ook lekker zou vinden. Helaas beviel het niet bij iedereen en bleef dit voor Françoise bij een eenmalig experiment. Tot haar verrassing bleken veel Vietnamezen een zwak te hebben voor de zachte kaasjes van 'La vache qui rit'. Ze begreep dat deze typisch Franse kaasjes, na het langdurige koloniale bewind van de Fransen in Vietnam, een onderdeel waren geworden van de Vietnamese identiteit.

Activisme en spiritualiteit

Het bezoek smaakte wel naar meer en een jaar later ging Francoise opnieuw naar Plum Village. Deze keer om voorbereidingswerk te doen voor het herbouwen van de broodoven in Lower Hamlet. Toen ze in Plum Village aankwam met haar vriendin Elisabeth, ontdekte ze dat Cao Ngoc Phuong, die al lang met Thây werkte, haar been gebroken had (Phuong werd pas in 1988 in als non geordineerd en werd Zr. Chan Kong). In plaats van zich in zijn hermitage terug te trekken was Thây in Lower Hamlet gebleven om Phuong te helpen met dagelijkse bezigheden. Overigens ging Phuong, ook met een been in het gips, gewoon door met het samenstellen van medicijnpakketjes voor haar landgenoten in Vietnam waarmee deze eten konden kopen. Hierbij mocht Francoise niet helpen: de Vetnamese adressen moesten wel door Vietnamezen geschreven worden anders zou de regering waarschijnlijk de pakketjes in beslag nemen. Naast medicijnen waren ook brieven (in het Vietnamees!) van de ‘tante’ of ‘oom’ in het Westen naar ‘neefjes’ en nichtjes’ in Vietnam. Geld mochten toen niet vanuit het Westen komen of werd geconfisqueerd. Elke pakketje was goed voor ongeveer 600 kg rijst op de markt in Vietnam.

Peace in oneself peace in the world
-Thich Nhat Hanh-

Plum Village bleek een plek waar ruimte was voor activisme, mindfulness in de dagelijkse beoefening en voor bezinning en stilte. Zonder dat laatste zou het risico voor opbranden bij activisten te groot zijn. Zonder dat eerste zou het boeddhisme een studiekamer- of klossterbeoefening blijven.

Verdiensten

Een van de grote verdiensten van Thây is dat hij in staat is gebleken de wijsheid en de kennis van het boeddhisme relevant en toepasbaar te maken in alledaagse situaties. Voorbeelden hiervan zijn mindfulness, de Vijf en de Veertien Aandachtsoefeningen. Thây heeft hiermee een kader gemaakt waardoor leken kunnen terugvallen op spirituele waarden in hun dagelijkse leven. Voor Françoise staat Thây naast mensen zoals de Dalai Lama, Ghandhi en Martin Luther King. Allen hebben zij een radicale keuze gemaakt voor geweldloosheid en vrede. Allen lieten ze zien dat actie niet zonder spiritualiteit kan.

Thây komt naar Nederland

In 1987 kwam Thây naar Nederland. Hij gaf daar een retraite in de Theresiahoeve in het oosten van het land. Vijf dagen wijdden 27 deelnemers zich aan zit- en loopmeditatie. Samen in stilte koken en eten en theemeditatie. Thây gaf dharmalezingen en Phuong zong Vietnamese liederen. De loopmeditatie vond plaats tussen de grafstenen van het kerkhof tegenover de Theresiahoeve. Thây en Phuong droegen Nederland een warm hart toe, vanwege de inspanningen van veel Nederlanders voor vrede in Vietnam en de financiele hulp aan bootvluchtelingen en wezen.

Peace and happiness are available in every moment
-Thich Nhat Hanh-

Françoise ziet geen verschil tussen de Thây uit 1987 en de Thây van latere jaren. Zijn onderricht is hetzelfde gebleven en ook ging hij zich niet anders gedragen. De makkelijke gesprekjes met hem over alledaagse onderwerpen waren later echter niet goed meer mogelijk. Dit had te maken met het feit dat de sangha zo groeide en er een grote monastieke gemeenschap ontstond. Thây veranderde niet, hij bleef zijn boodschap uitdragen met zijn woorden en zijn leven. Als de vredige stilte in het hart van de actie.